6 listopada 1939 r. Niemcy podczas Sonderaktion Krakau aresztowali 183 osoby, wśród nich profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego, Akademii Górniczej i Akademii Rolniczej. Większość z zatrzymanych 80 lat temu została wywieziona do niemieckiego obozu koncentracyjnego Sachsenhausen, niedaleko Berlina...
Między swastyką, a sierpem i młotem...
Sala 56, w której Niemcy aresztowali krakowskich profesorów
podczas „Sonderaktion Krakau”.
,,Sonderaktion Krakau"...
Niemiecka akcja była wyrokiem na polską naukę po 1 września 1939 r. i częścią hitlerowskiego planu wyniszczenia polskiej inteligencji. Niemcy oszukańczo zwabili krakowskich profesorów do auli Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego pod pretekstem udziału w odczycie naukowym. Wszyscy przybyli naukowcy zostali aresztowani. Wśród nich było 155 profesorów i wykładowców Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz 21 z Akademii Górniczej.
Kilka dni później Niemcy aresztowali 120 osób, wśród nich 32 profesorów krakowskich liceów, a także prawników, posłów i urzędników. Osadzono ich w więzieniu na Montelupich, a potem w koszarach wojskowych. Po zwolnieniu 11 osób, w tym prawnika Fryderyka Zolla, innych wywieziono do Konzentrationslager Sachsehausen.
8 lutego 1940 roku, wskutek protestów światowej opinii publicznej i starań Kościoła katolickiego, a także osobistej interwencji Benito Mussoliniego u Adolfa Hitlera, zwolniono 101 uczonych powyżej 40. roku życia. Wielu z nich, wycieńczonych warunkami obozowymi, wkrótce zmarło. Niektórzy zostali powtórnie aresztowani i rozstrzelani. Pozostałych profesorów Niemcy deportowali do obozu koncentracyjnego Dachau. Po ponad półtora roku większość z nich została zwolniona.
Wkrótce po rozpoczęciu okupacji Polski przez Niemców, 19 października 1939 Senat Uniwersytetu Jagiellońskiego postanowił wobec zakończenia działań wojennych otworzyć uniwersytet w roku akademickim 1939/40 i do 4 listopada 1939 przyjmować wpisy chętnych. O decyzji tej powiadomiono niemieckie władze okupacyjne, które nie wyrażały oficjalnie sprzeciwu. 4 listopada odbyło się nabożeństwo inauguracyjne w kościele św. Anny. Rozpoczęcie roku akademickiego planowano na 6 listopada, następnie przełożono je na 13 listopada 1939 z uwagi na chęć uniknięcia ewentualnych demonstracji w Święto Niepodległości 11 listopada.
Rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego profesor Tadeusz Lehr-Spławiński na mającym miejsce 3 listopada 1939 spotkaniu z dowódcą 2. oddziału operacyjnego I grupy operacyjnej (Einsatzkommando 2/I) SS-Sturmbannführerem Brunonem Mullerem otrzymał polecenie zarządzenia na 6 listopada ogólnego zebrania wykładowców do wysłuchania odczytu o niemieckim punkcie widzenia na sprawy nauki i szkoły wyższe.
Zebranie odbyło się w sali wykładowej nr 66 im. Mikołaja Kopernika (obecnie sala nr 56 im. J. Szujskiego) Collegium Novum o godz. 12. Większość wykładowców zdecydowała się przybyć, żeby nie demonstrować niechętnego stosunku wobec Niemców; niektórzy nawet w tym celu musieli przedostać się przez kordon niemieckiej policji, która w międzyczasie otoczyła gmach i nikogo nie przepuszczała. Przybyły na zebranie w asyście policji Brunon Müller zamiast wyjaśnień wygłosił krótkie oświadczenie:
|
,,Die hiesige Universität hat ihr Schuljahr begonnen, ohne vorher die Einwilligung der deutschen Behörden eingeholt zu haben. Das ist eine Böswilligkeit. Nebst dem ist es allgemein bekannt, dass die Lehrer stets gegenüber der deutschen Wissenschaft feindlich gesinnt waren. Dies sind die Gründe, weshalb sie Alle – mit Ausnahme der drei anwesenden Frauen [!] – in ein Konzentrationslager werden abgeführt werden. Jedwede Diskussion oder auch nur Äusserung hierüber ist ausgeschlossen. Wer einen Widerstand gegen die Ausführug meines Befehles wagen würde, wird niedergeschossen."
,,Tutejszy uniwersytet rozpoczął rok akademicki bez wcześniejszego uzyskania zgody władz niemieckich. Jest to wyraz złej woli. Ponadto jest powszechnie wiadomo, że nauczyciele zawsze byli wrogo nastawieni do niemieckiej nauki. W związku z tym, wszyscy, poza trzema obecnymi kobietami (!), zostaną wywiezieni do obozu koncentracyjnego. Jakakolwiek dyskusja, a nawet wypowiedzi na ten temat są wykluczone. Kto odważy się na opór wobec wykonania mojego rozkazu, zostanie zastrzelony." |
Sonderaktion Krakau - niemiecka zaplanowana akcja eksterminacji
elity polskiej inteligencji. Polskich profesorów, którzy po odzyskaniu
niepodległości przez Polskę w 1918 r. odbudowali polskie wyższe
uczelnie i polską naukę, wychowali kolejne patriotyczne pokolenia
Polaków walczących o niepodległą i suwerenną Polskę we wrześniu' 39
i w Warszawie' 44, w latach antykomunistycznego podziemia' 44 - 63
oraz w czasach PRL-u...
Sylwetki wszystkich aresztowanych Profesorów...
https://pl.wikipedia.org/wiki/Sonderaktion_Krakau
Równocześnie z naukowcami został aresztowany po południu w domu prezydent Krakowa Stanisław Klimecki, który następnie dzielił losy aresztowanych aż do zwolnienia z obozu 8 lutego 1940 r.
Osadzono ich najpierw w krakowskim więzieniu na ul. Montelupich, a rano nastąpiła zmiana miejsca uwięzienia. Około dziewiątej załadowano transport i przeniesiono aresztowanych do koszar 20 Pułku Piechoty na ul. Mazowieckiej (obecnie koszary 16. Batalionu Powietrznodesantowego na ul. Wrocławskiej. W tym czasie zwolniono 11 osób, w tym prawnika, rektora UJ, członka Polskiej Akademii Umiejętności prof. Fryderyka Zolla. Pozostali zostali natomiast 9 listopada 1939 wywiezieni do więzienia Wrocław, a stamtąd 28 listopada 1939, do Obozu Koncentracyjnego w Sachsenhausen.
W KL Sachsenhausen aresztowani zostali przydzieleni do bloków 45 i 46. Główną formą udręczenia fizycznego więźniów w obozie były odbywające się trzy razy dziennie apele pod gołym niebem, na mrozie i śniegu, przy braku ciepłej odzieży i niewystarczającym wyżywieniu. Zimno panowało również w barakach. Więźniowie poddawani byli poniżającemu traktowaniu przez esesmanów, mogli być bici bez powodów lub zmuszani do wyczerpującego wysiłku fizycznego przez. Więźniowie nie kierowani do pracy przymusowej (do których zaliczała się grupa krakowskich naukowców), przez część pobytu w obozie musieli stać w swoich barakach w godzinach pracy. Zimno i niedożywienie sprzyjały chorobom, zwłaszcza objawiającym się biegunką obozową, przy iluzorycznej i pozorowanej opiece medycznej. Wśród zatrzymanych byli też wiekowi, schorowani i emerytowani naukowcy, co w warunkach obozu koncentracyjnego doprowadzało do znacznego pogorszenia stanu zdrowia i przyśpieszonej śmierci. Pierwszą ofiarą śmiertelną akcji był profesor Akademii Górniczej Antoni Meyer, który zmarł 24 grudnia 1939. Cztery dni później zmarł były rektor UJ Stanisław Estreicher. W następnych tygodniach zmarli: lektor jęz. rosyjskiego Stefan Bednarski, geograf Jerzy Smoleński, emerytowany profesor Tadeusz Grabowski, zoologowie Michał Siedlecki Feliks Rogoziński, anatom Kazimierz Kostanecki, jeden z najwybitniejszych historyków literatury profesor Ignacy Chrzanowski (oczywiście, że mamy w bibliotece ZS Nr 2 we Włoszczowie wielkopomne dzieło oddające związek literatury z losami kraju - ,,Historia literatury niepodległej Polski 965 - 1795." autorstwa Profesora), inżynierowie Adam Różański i Władysław Takliński, matematyk Antoni Hoborski (po formalnym zwolnieniu).
Po międzynarodowych protestach (w tym przede wszystkim osobistej interwencji przywódcy włoskich faszystów Benito Mussoliniego u kanclerza III rzeszy Adolfa Hitlera, 101 uwięzionych zostało 8 lutego 1940 r. zwolnionych. Niektórzy z nich wycieńczeni warunkami obozowymi lub z powodu znacznego pogorszenia stanu zdrowia zmarli jednak w ciągu kilku tygodni po zwolnieniu. Kilka osób zwolniono z Sachsenhausen do jesieni 1940 roku. Młodszych naukowców (urodzonych w 1900 roku lub później) 4 marca wywieziono do Obozu Koncentracyjnego w Dachau koło Monachium, skąd również większość zwolniono do końca 1940 roku, a ostatniego profesora Kazimierza Piwowarskiego pod koniec 1941 r. Niektórzy z naukowców zostali zamordowani jako Żydzi - Leon Sternbach, Wiktor Ormicki, Joachim Metallmann.
KL Dachau - https://pl.wikipedia.org/wiki/Dachau
Cześć pamięci polskich Profesorów!
https://www.youtube.com/watch?v=yYfWa4N0yy8&t=3s
Źródło: dzieje.pl, wikipedia, interia, nac.gov.pl
Redakcja: Lidia Jurek